علف هرز چیست؟ انواع آن + 4 روش کنترل و مدیریت آن در کشاورزی

علف هرز چیست؟

علف هرز به گونه‌های گیاهی یا علف هایی اطلاق می‌شود که به طور غیرمستقیم و غیرمطلوب در نزدیکی محصولات کشاورزی یا گیاهان مورد نظر رشد می‌کنند. علف هرز‌ها می‌توانند به صورت جداگانه یا به صورت گروهی در یک منطقه ظاهر شوند. آنها می‌توانند باعث کاهش عملکرد محصولات کشاورزی شوند، به رقابت با گیاهان مورد نظر بپردازند و منابع را از آنها به طور غیرضروری به خود اختصاص دهند.

علف‌کش‌ها و روش‌های دیگر مدیریت علف هرز برای کنترل یا کاهش رشد آنها استفاده می‌شوند. معمولاً در کشاورزی، کنترل علف‌های هرز به عنوان یک عنصر اساسی از مدیریت بیولوژیکی یا شیمیایی زراعت محسوب می‌شود.

علف هرز (weed) بر خلاف میل کشاورز می روید و از لحاظ کمی (کاهش مقدار تولید) و کیفی (کاهش کیفیت و ارزش غذایی یا مسمومیت محصول) به محصولات سالانه خسارت می‌زند و گیاهی است که بر خلاف محصول مورد نظر می روید مثلا در مزرعه جو اگر گندم بروید به عنوان علف هرز محسوب می گردد هرچند که ارزش غذایی گندم از جو بیشتر باشد. یک از راه های از بین بردن علف های هرز مخصوصاً در مزارع نخود استفاده از سم لنتاگران است.

انواع علف هرز کدامند؟

علف‌های هرز بسیاری در جهان وجود دارند و می‌توانند در نقاط مختلف جغرافیایی به شکل‌ها و انواع متنوعی رشد کنند. این علف‌ها ممکن است بر اساس خانواده‌ها و گونه‌های مختلف تقسیم بندی شوند. در زیر، به برخی از انواع رایج علف‌های هرز اشاره می‌کنم:

1. علف‌های هرز گرامینه (علف‌های هرز علفی): این نوع علف‌ها از خانواده‌های گیاهان گرامینه (خانواده چمنیان) مانند برسیقم، گندمک، بید و یولاف تشکیل شده‌اند.
2. علف‌های هرز علفی عرضه‌شده (غیرمحلی): این علف‌ها ممکن است به عنوان علف‌های هرز معرفی شوند چون از منطقه دیگری به محیط جدیدی وارد شده‌اند و در آنجا به عنوان علف‌های هرز شناخته می‌شوند. به عنوان مثال، گل ختمی کشور ایران، در برخی مناطق جهان به عنوان علف هرز تلقی می‌شود.
3. علف‌های هرز خوراکی: برخی از علف‌های هرز، می‌توانند برای چرای حیوانات خوراکی باشند. به عنوان مثال، خرفه و شبدر از جمله علف‌های هرز خوراکی هستند.
4. علف‌های هرز چوبی: این نوع علف‌ها معمولاً در مناطق جنگلی و واحدهای چوبزایی یافت می‌شوند. مثالی از این نوع علف‌ها سویا کانیوم و چغندر خودرویی است.

توجه داشته باشید که لیست بالا تنها یک نمونه کوچک از انواع علف‌های هرز است و هنوز بسیاری از گونه‌ها در جهان وجود دارند.

انواع علف هرز از روی ویژگیهای ساقه

1. علفی‌ها
2. بوته‌ای‌ها
3. درختچه‌ای‌ها
4. شبه درختچه‌ای یا خشبی‌ها
5. شبه درختی‌ها و درختان

تقسیم بندی ساقه علف هرز از روی محیط زندگی

1. ساقه گیاهان دولپه‌ای علفی
2. ساقه گیاهان تک لپه‌ای
3. ساقه‌های تغییر شکل یافته
4. ساقه‌های هوایی خزنده
5. ساقه‌های زیرزمینی
6. ساقه‌های پیچان یا پیچکها
7. ساقه‌های برگ نما
8. ساقه‌های گوشتی
9. 9 .ساقه‌های خارنما

طبقه بندی علف های هرز

علف هرز شقایق (خشخاش)

از طریق بذر تکثیر می شود و یک گیاه یکساله و پایین ساقش کرکدار است که میتوان با سمپاشی علف کش توفوردی در مرحله 4تا 6 برگ کنترلش کرد.

علف هرز پهن برگ پیچک صحرایی (سارماشیق)

از طریق بذر و ساقه های خزنده تکثیر می شود و یه گیا چند ساله است و برای کنترل در فصل غیر زراعی از علفکش عمومی مانند رانداپ و یا فقط در مزارع آبی با جمع کردن ریزوم(ساقه های رونده)و ریشه های علف هرز و با شخم عمیق میتوان استفاده کرد.

علف هرز تربچه وحشی (ترپک یا ساری چیچک)

از طریق بذر تکثیر می شود و یک گیاه یکساله است و در حالت بوته کامل گل های زرد رنگ تولید می کند و به راحتی به وسیله علف کش های وگرانستار یا توفوردی کنترل می شود.

گل گندم (گوگ ککله)

از طریق بذر تکثیر می شود و یه گیاه یکساله است دارای ساقه انشعابی و تار عنکبوتی و کرکدار است و با علف کش های توفوردی و گرانستار کنترل می شود.

علف هرز ازمک (آق گول ، ایلان گولی)

از طریق بذر و ریشه های سطحی تکثیر می شود و یک گیاه چند ساله و زمستانه است و دارای گلهای سفید با انشعاب های زیاد می باشد و با سم پاشی در زمان مناسب با علف کش های توفوردی و گرانستار کنترل می شود.

علف هرز فرفیون (سوتی جه)

از طریق بذر تکثیر می شود و یه گیاه یک ساله است و در مزارع دیم و گندم بیشتر وجود دارد و شیرابه سفید سمی در صورت شکستن ساقش از آن خارج می گردد و میتوان آن را با علف کش توفوردی کنترل نمود.

شیر پنیر (بی تی راخ)

از طریق بذر تکثیر می شود و یک گیاه یکساله است که از بوته های گندم بالا میرود و خنده می باشد و باعث خوابیدگی آن می شود و با گندم رقابت می کند. گرانستار آنرا به خوبی کنتر می کند ولی علف کش توفوردی روش کم تاثیر می باشد.

علف هرز خاک شیر (شوورن)

از طریق بذر تکثیر می گردد و برای اسنکه جوانه بزند به سرمای نسبتا طلانی نیاز دارد و در جاهای سرد سیر تکثیر می گردد و یک گیاه یک ساله با بوته علفی و کرکدار و گلهای زرد می باشد و میتوان با سم پاشی توفوردی و یا گرانستار به راحتی کنترلش کرد.

علف هرز خارشتر(دوه تیکانی)

در بهار می روید و یک گیاه چند ساله با بوته تقریبا چوبی است که کنترل آن از طریق آیش گذاری مزرعه و شخم عمیق و جمع آوری انجام می شود.

علف هرز بابونه (بابانک)

تکثیر از طریق بذر می باشد و یا گیاه یکساله است که دارای گلهای سفید با ساقه استاده است و در بهار می روید و براحتی با سم پاشی توفوردی و گرانستار از بین می رود.

علف هرز تلخه (آجی ککله)

از طریق بذر و ریشه تکثیر می شود و یه گیاه چند ساله و دارای بوته کرکدار با دگلهای بنفش است که رویش پاییزه دارد و با جمع آوری ریزوم ها از سطح مزرعه کنترل می گردد.

روشهای پیشگیری از علف هرز در کشاورزی

پیشگیری از علف هرز به معنی جلوگیری از ورود علف هرز به مزرعه است. پیشگیری از ورود علف هرز به کشور اگر درست انجام شود، اقتصادی ترین راه است .

1. قرنطینه. قرار دادن ایستگاههایی جهت کنترل ورود مواد آلوده که می بایست هر جنسی که احتمال آلوده به علف هرز باشند را کنترل کند مثل دامها که باید وقتی از جایی به جای دیگر می‌روند باید حداقل 24 ساعت در قرنطینه باشد تا عاری از آلودگی شوند.
2. استفاده از بذر بوجاری شده. بذری که برای کشت استفاده می کنیم کاملا باید از نظر وجود علف هرز بررسی شود.
3. کود دامی‌کاملا پوسیده
4. نصب توری در مجاری آب
5. گلخانه
6. کنترل.کاهش جمعیت علف هرز تا رسیدن به آستانه اقتصادی (5% خسارت ) را کنترل می‌کنند.

1.روش کنترل علف هرز با روشهای زراعی

مدیریت و برنامه ریزی زراعی را در جهت کنترل علف هرز انجام می‌دهیم.

تاریخ کاشت

تاریخ کاشت موجب کاهش علف هرز می‌شود. بعضی گیاهان کشت زود هنگام و بعضی گیاهان کشت دیر هنگام برایشان مفید است. مثلا گندم را از اول مهر تا آخر آذر کاشته می‌شود که در این محدوده تشخیص می‌دهیم که دیر یا زود بکاریم.گیاهی مثل ذرت کشت دیر هنگامش باعث کاهش علف هرز می‌شود.

تراکم کشت

تراکم گیاه زراعی بیشتر باشد خسارت علف هرز کمتر می‌شود. گیاهانی مثل ذرت ، ذرت خوشه ای و آفتابگردان گیاهانی هستند که قدرت رشد و نمو زیاد داشته وسایه خوبی روی علفهای هرز می‌اندازند که به این گیاهان خفه نشده Moother Plants می‌گویند.در مورد این گیاهان افزایش تراکم گیاه زراعی منجر به کاهش خسارت می‌شوند.بعضی از گیاهان مثل پیاز ، زعفران ، زیره نرم رویشی کوتاه داشته و قد کوتاه دارند پس نمی‌توانند روی علف هرز سایه بیندازند پس افزایش تراکم آنها سبب کاهش علف هرز نشده و حتی باعث کاهش خود آنها نیز می‌شود چون با هم رقابت می‌کنند.

رقم کاشت

ارقام اصلاح شده قابلیت رقابت زیاد با علفهای هرز را ندارند. بنابراین باید ببینیم که رقم اصلاح شده قدرت مبارزه با علف هرز را دارد یا نه و آن بذری را که قابلیت رقابت دارد به مزرعه کار بدهیم. مثلا گندم دورقم طبی و شیرازی دارد که رقم طبی قابلیت رقابت بیشتری دارد.

تناوب زراعی

هر مزرعه علف هرز خاص خودش وجود دارد مثلا در مزرعه گندم مولانیسا و فالارین و در مزرعه ذرت و تاج خروس داریم که به آنها علفهای هرز تپپیک یا معرف می‌گویند یعنی بیشترین احتمال وجود آنها وجود دارد.مثلا اگر در مزعه ای که گندم داریم اگرتناوب را گندم – ذرت ، گندم – ذرت قرار دهیم مولانیا با ذرت نمی‌تواند رقابت کندوفقط جوانه می‌زند و از بین می‌رود چون ذرت ریشه اش زیاد است.بنابراین هدف از تناوب زراعی بر هم زدن چرخ زیستی علفهای هرز است.

حاصلخیزی خاک

در خاک های ویژه ، علفهای هرز مخصوصی وجوددارد مثلا علف شور در زمینهای شور و قلیا، شکل خوشه ای در زمینهایی غنی از ازت،خارشتر در زمینهای غنی از ازت بیشتر است. بنابراین ما می‌توانیم با تغییر کود، PH و … تا حد زیادی علفهای هرز را کاهش دهیم.

2.کنترل علف هرز با روشهای مکانیکی

در کنترل علف هرز با روشهای مکانیکی انرژی مصرف می شود.

وجین و کندن علف های هرز

از قدیمی‌ترین روشهای کنترل علفهای هرز بوده است.

معایب این روش

1. پرهزینه است.
2. نیروی انسانی ماهر نیاز دارد.
3. در مساحتهای زیادی امکان پذیر نیست.
4. به شرایط خاک وابستگی دارد.

مزایای این روش

در مساحتهای کوچک و مکانهای تفریحی انحصاری است (امکان پذیر است) چون نمی‌توان از سم استفاده کرد.

شخم زدن

مهمترین هدف شخم زدن کنترل علفهای هرز است اگر بطور مناسب انجام نشود می‌تواند تاثیر منفی داشته باشد مثلا اگر قیاق ریزوش در اثر شخم قطعه شود می‌تواند بوته جدید ایجاد کند. یا اگر بذر در عمق زیاد باشد جوانه نمی‌زند و یا شخم به بالای خاک آمده می‌تواندجوانه بزند شخم زدن با قطع کردن ریشه ها و ریز خاک کردن اندامهای هوایی باعث کاهش علف هرز می‌شود در مزرعه ایی که علف هرز چند ساله داریم باید 2 الی 3 مرحله شخم بزنیم با یک فاصله زمانسنجی مناسب بین زمانی که ذخایر غذایی گیاه در حال تمام شدن باشد وگیاه در حال خود کفایی باشد.

3.کنترل علف هرز با روشهای بیولوژیک

در این روش از موجودات زنده استفاده می‌شود. از نماتدها، باکتریها استفاده نمی‌شود چون ثبات ژنتیکی ندارد و ممکن است تغییر رفتار بدهد و از حشرات، قارچها و حیوانات استفاده می‌شود.

4.کنترل علف هرز با روشهای شیمیایی

کلیه اقداماتی که در آن از مواد شیمیایی استفا ده می‌شود را کنترل شیمیایی علف هرز می‌گویند مانند استفاده از انواع علف کش ها.