راهنمای تولید کود ورمی ‌کمپوست صنعتی

 در چند سال اخیر در ایران شاهد رواج تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی هستیم؛ به طوری که نه تنها برای مصارف داخلی بلکه برای صادرات آن هم، زمینه‌های محیطی و نیروی متخصص به راحتی فراهم شده است، در نتیجه، این موضوع می‌تواند دلیل خوبی برای نوشتن این مقاله در مجله رویال کشت باشد. آشنایی با روش‌های تولید ورمی ‌کمپوست برای هر تولیدکننده‌ای حائز اهمیت است. در این مقاله قصد داریم 9 روش تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی را معرفی و به بررسی هر کدام از آنان بپردازیم تا هر کارآفرین و تولیدکننده ای، بتواند با توجه به میزان سرمایه‌گذاری و هدفش از تولید، بهترین روش را انتخاب نماید.

تولید کود ورمی ‌کمپوست صنعتی (Industrial vermicompost) چیست؟

تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی به فرایند تولید ورمی ‌کمپوست در مقیاس بزرگ گفته می‌شود که سالانه می‌توان حجم زیادی از زباله‌های آلی را با استفاده از کرم‌های خاکی قرمز گونه Eisenia fetida و با کمک روش‌های سنتی، نیمه‌مکانیزه و مکانیزه، به کودآلی با‌کیفیت، تبدیل ‌کرد.

هدف از تولید صنعتی ورمی ‌کمپوست، افزایش میزان تولید و به طبع آن فروش در بازارهای داخلی و حتی صادرات آن می باشد. باید توجه داشت که درجه کیفیت کودآلی تولیدشده در مقیاس صنعتی با توجه به فرایند تولید و رعایت نکات اجرایی، می‌تواند متفاوت باشد. از این رو داشتن دانش کافی درباره جزییات تولید هر روش، می‌تواند کمک بسیار زیادی به تولیدکنندگان کند.

به نقل از سایت معتبر ویکی پدیا؛ تولید ورمی کمپوست محصول فرآیند تجزیه است که با استفاده از گونه‌های مختلف کرم‌های کمپوست انجام می‌شود. کرم‌ها ماده آلی را هضم کرده و فضولات خود را تولید می‌کنند که کود آلی بسیار غنی از مواد مغذی و اصلاح‌کننده خاک به‌شمار می‌رود. همچنین تولید ورمی کمپوست صنعتی ( Industrial vermicompost production ) در مقیاس بزرگ و به صورت انبوه انجام می شود.

---

انواع روش‌های تولید کود ورمی ‌کمپوست صنعتی (آموزش تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی)

روش‌های تولید ورمی ‌کمپوست از گذشته تا کنون مورد استفاده قرار گرفته اند. این فناوری‌ها در سه دسته اصلی سنتی(مانند روش پشته ای، روش حوضچه)، نیمه مکانیزه (مانند روش کیسه ای و درام چرخشی)، و مکانیزه( مانند جریان مداوم CFT) تقسیم می‌شوند که در میزان حجم تولید، تجهیزات مورد نیاز، مخارج و میزان بازدهی و مدت دوره تولید با هم متفاوت هستند. تولیدکنندگان صنعتی یا نیمه صنعتی یا خانگی می‌توانند با توجه به شرایط خود، یک یا چند مورد از این روش‌ها را برای رسیدن به اهداف موردنظرانتخاب نمایند.

تولید صنعتی ورمی ‌کمپوست به روش پشته‌ای (Heap Method/Windrow)

یکی از رایج ترین روش‌های تولید ورمی ‌کمپوست، روش پشته‌ای است که با نام ویندرو (Windrow) نیز شناخته می‌شود، این روش یکی از ساده‌ترین و در عین حال اقتصادی‌ترین راه‌ها برای تولید در مقیاس متوسط تا بزرگ است.

همانطور که از نام آن پیداست در روش  پشته ای، ردیف‌های بلند و باریک (پشته) از موادآلی مانند کود دامی تازه یا کهنه، بقایای گیاهان باغی و کشاورزی، پسماندهای آشپزخانه و مواد سبز، روی زمین یا در محیط‌های سرپوشیده (در سطح خاکی یا سیمانی)چیده می‌شود.

پس از آماده‌سازی پشته، کرم‌های خاکی از گونه Eisenia fetida ، که به دلیل سرعت بالا در تجزیه و تحمل شرایط مختلف، بهترین گزینه برای ورمی ‌کمپوستینگ شناخته می‌شوند، به سطح پشته اضافه شده و با تغذیه از موادآلی، آن‌ها را به ورمی ‌کمپوست غنی از مواد مغذی تبدیل می‌کنند.

ابعاد پیشنهادی برای هر پشته، عرض ۱ تا 2 متر، ارتفاع  ۰.۵ تا 1 متر و طول متغیر، بر اساس فضای موجود، معمولاً ۵ تا ۵۰ متر می‌باشد. این اندازه‌ها به جریان مناسب هوا و دسترسی آسان برای مدیریت پشته‌ها کمک می‌کند.

زمان تولید کامل کودآلی در روش پشته‌ای، متغیر و معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه است. در شرایط ایده‌آل (دما و رطوبت مناسب، مواد اولیه پیش‌تجزیه‌شده) حدود ۹۰ روز این فرایند به طول می‌انجامد، البته در مناطق سرد یا با مواد سخت‌تجزیه ممکن است تا ۶ ماه نیز زمان‌بر باشد.

در طول فرآیند تولید، شرایط مساعد مانند هوا، نور و دما باید از طریق هم‌‌زدن وچرخش مکرر مواد، تأمین شود تا جمعیت کرم‌های کمپوست در کل دوره تثبیت، فعال بماند. تهویه مناسب برای کنترل رطوبت و کاهش دمای درون پشته به دو شکل طبیعی و مکانیکی انجام می‌شود که در روش طبیعی از طریق جریان هوا به اطراف پشته ها و در روش مکانیکی با کمک دمنده‌ها، امکان پذیر است، هوادهی با زیر و ‌رو کردن دستی پشته‌ها هر 7 تا 10 روز یکبار ( در مقیاس کوچک با کمک بیل و چنگک، در مقیاس بزرگ ماشین‎ آلات مخصوص) اکسیژن لازم برای فعالیت کرم‌ها‌ را فراهم می کند و مانع از تجمع گازهای مضر می شود.

نکات اجرایی مهم:

پیش ‌کمپوستینگ: بهتر است مواد دامی یا زباله‌های غذایی ۲ تا ۴ هفته، پیش‌تجزیه شوند تا گرمای اولیه کاهش یابد و کرم‌ها آسیب نبینند.

استفاده از کاه، گونی مرطوب یا سایه‌بان برای حفظ رطوبت و جلوگیری از خشک شدن سطح پشته، توصیه ‌می‌شود.

برای جمع‌آوری محصول پس از اتمام دوره، با اضافه کردن غذای جدید به بالای پشته، کرم‌ها به لایه بالایی مهاجرت می‌کنند و ورمی ‌کمپوست آماده، از پایین برداشت می‌شود.

---

برای خرید کود ورمی کمپوست عالی و با کیفیت رویال کشت کلیک نمایید!

---

مزایای تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش پشته‌ای (Heap Method/Windrow)

• هزینه اجرای این روش نسبت به روش‌های دیگر بسیار کمتر است و به دلیل سادگی اجرا، نیازی به فناوری پیشرفته ندارد.
• برای افرادی که تجربه کمی دارند شروع خوبی است.
• برای تولید در حجم انبوه مناسب است.
• قابلیت ادغام با مزارع و دامداری‌ها برای چرخه پایدار کودآلی دارد.

معایب تولید کود ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش پشته‌ای (Heap Method/Windrow)

• نیاز به فضای باز گسترده برای ایجاد پشته‌ها دارد.
•  مدیریت پشته‌ها در شرایط آب‌وهوایی نامناسب مانند باران شدید مشکل است.
• زمان تولید طولانی (۳-۶ ماه) است.
•   زیرورو کردن دستی یا مکانیکی پشته به صورت دوره‌ای دشوار است.
• برداشت نیمه‌دستی صورت می‌گیرد.
•  ریسک آلودگی و حمله حشرات در صورت عدم مدیریت بالاست.

جدول هزینه های تولید کود ورمی کمپوست صنعتی به روش پشته ای

مقیاس میانگین: 150 کیلوگرم ورمی کمپوست

هزینه / درآمد	مبلغ(تومان)
خرید کرم مولد	1,200,00
سایبان موقت+ تسطیح زمین	1,500,00
سایر تجهیزات	300,000
جمع سرمایه	3,000,000
تولید ماهانه	150 کیلوگرم
درآمد ماهانه	2,250,000
بازگشت سرمایه	2.5 ماه

تولید ورمی ‌کمپوست به روش پشته ای (Heap Method/Windrow) چه افرادی توصیه می‌شود؟

• دامداران سنتی و صنعتی
• کشاورزان مزارع بزرگ
• واحدهای بازیافت روستایی
• گلخانه‌داران نیمه‌صنعتی
• کارآفرینان روستایی و استارت‌آپ‌های کشاورزی

---

تولید کود ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش جعبه‌ ای (Bin Method)

تولید ورمی ‌کمپوست به روش جعبه‌ ای (Bin)‌ یکی از دیگر روش‌ها ساده برای ایجاد ورمی ‌کمپوست می باشد که به دلیل نیاز به فضای کم، محبوبیت زیادی در بین تولیدکنندگان خانگی دارد. در روش جعبه ای از یک ظرف پلاستیکی، چوبی یا پارچه‌ای تکی یا روی هم چیده شده، استفاده می‌شود که معمولاً 30 تا 90 سانتی‌متر عمق و 60 تا 120 سانتی‌متر عرض دارد و حجم کمی از ضایعات آشپزخانه یا سایر زباله‌های محیط را به ورمی ‌کمپوست غنی از مواد مغذی تبدیل می‌کند.

جعبه یا سطل ورمی ‌کمپوست دارای سوراخ‌های زهکشی و تهویه در پایین و کناره‌ها و یک درب محکم است که رطوبت و آفات را کنترل می‌کند. هوا نیز از طریق دریچه‌های جانبی درون جعبه جریان پیدا می‌کند و در نهایت، مایع اضافی به عنوان چای کرم(کودآلی مایع) از پایین سطل جمع آوری می‌شود.

پس از ۲ تا ۳ ماه، هنگامی که فرایند ورمی ‌کمپوست مواد به صورت کامل انجام شد، با روش طعمه‌گذاری و اضافه کردن مقدار کمی غذای جدید به بالای سبد، کرم‌ها به سمت آن مهاجرت می‌کنند و ورمی ‌کمپوست خالص را برای برداشت باقی می‌گذارند که در نتیجه آن، می‌توان کودآلی بدست آمده عاری از کرم را به راحتی از مخزن خارج کرد.

نکات اجرایی مهم:

به منظور حفظ رطوبت، آبیاری منظم جعبه‌ها انجام شود.

برای عملکرد بهتر لازم است میزان غذای ورودی با توجه به افزایش کرم‌ها، تنظیم شود) کرم‌ها از طریق پیله‌هایی که هر کدام ۲ تا ۵ کرم تولید می‌کنند، در عرض ۳ تا ۶ ماه از ۱ کیلوگرم به ۳ تا ۴ کیلوگرم افزایش می‌یابند).

از مواد آلی مانند کود گاوی، بقایای گیاهی، خاک‌اره با رطوبت ۶۰ تا ۷۰ درصد برای بستر سازی ترکیبی اولیه استفاده می گردد. 

برای کنترل رطوبت، یک مشت از بستر را برداشته، فشار دهید، باید فقط چند قطره آب از آن خارج شود، اگر خیلی مرطوب است، بستر خشک اضافه کنید و اگر خیلی خشک است، آب تمیز روی آن اسپری کنید.

شرایط دمایی، باید هر هفته به وسیله دماسنج خاک، بررسی شود. دمای ایده آل بین 15 تا 25 درجه می باشد.

مزایای تولید ورمی ‌کمپوست به روش جعبه ای (Bin Method)

• تولید ورمی ‌کمپوست2 الی 3 ماه طول می کشد و کوتاه تر از روش پشته‌ای است.
• روش Bin هیچ پیش‌کمپوستی نیاز ندارد.
• درب بسته، مانع از ورود شکارچیان(حشرات موزی مثل مورچه‌ها،پشه و موش‌ها) و عوامل بیماری‌زا می‌شود و ورمی ‌کمپوست استریل و غنی از آنزیم تولید می‌کند.
• در صورت مدیریت درست، هیچ بویی منتشر نمی‌شود.
• فضای کمی نیاز دارد و برای محیط‌های کوچک مثل منزل مناسب است.
• قابلیت اجرا در تمام فصول سال را دارد.
• بازدهی بالا و تولید 50تا 100 کیلوگرم کود در هر دوره امکان پذیر است.

معایب تولید ورمی ‌کمپوست به روش جعبه ای (Bin Method)

• هزینه اولیه (خرید جعبه) نسبت به روش‌ بستر بیشتر است.
• در اضافه کردن مواد جدید به جعبه (تا حد 1 کیلوگرم در روز) محدودیت دارد.
• برداشت دستی هر 2 الی 3 ماه بین 30 الی 60 دقیقه طول می کشد.
• برای تولید انبوه نیاز به تعداد زیادی جعبه(سطل) می‌باشد که ممکن است از نظر اقتصادی مقرون به‌صرفه نباشد.
• مدیریت تعداد زیاد جعبه‌‌ها، کار دشوار و زمانبری است.

تولید ورمی ‌کمپوست به روش جعبه‌ ای (Bin Method) به چه افرادی توصیه می‌شود؟

• کشاورزان باغچه‌ها و باغ‌ها و ویلاهای کوچک
• افراد تازه کار، مبتدی و کم تجربه
• محیط‌های آموزشی مثل مدارس و پژوهش‌سراها
• اداره‌های کوچک
• ساکنین منازل آپارتمانی و ویلایی

---

تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش بستری (Bed Method)

تولید ورمی ‌کمپوستینگ به روش بستر (Bed)، از جمله تکنیک‌های ساده و کارآمد است. این روش، هم برای اجرا در مقیاس کوچک و هم در مقیاس کوچک صنعتی، برای تولید انبوه کاربرد دارد و برخلاف روش جعبه ای نیازمند فضای بزرگتر، باز یا نیمه محصور است.

فرآیند تولید با آماده‌سازی محل و ساخت بستر در یک واحد صنعتی آغاز می‌شود. بسترها معمولاً در زمینی مسطح با شیب ملایم برای زهکشی و استخراج شیرابه ساخته می‌شوند، در روش بستر، جعبه‌هایی از نوع پلاستیک، بتن یا جعبه با جنس  HDPE (با طول عمر بالا و مقاوم در برابر اشعه فرابنفش) برای جلوگیری از آلودگی و تماس با محیط اطراف استفاده می‌شود که برای تأمین اکسیژن و کنترل رطوبت به سیستم‌های زهکشی، لوله‌های هوادهی و تجهیزات تبدیل مکانیزه مجهز می‌شوند .

در روش Bed برای ایجاد بستر ابتدا یک لایه پایه 10 تا 15 سانتی‌متری از مواد درشت مانند شن یا آجر شکسته، برای زهکشی ایجاد می‌شود و روی آن 20 تا 30 سانتی‌متر ماده آلی نیمه تجزیه شده به عنوان بستر اولیه قرار می‌گیرد.

سیستم از قبل تا رطوبت 60 تا 70 درصد مرطوب می‌شود، پس از آن با اضافه کردن زباله‌های آلی، کرم‌ها با تراکم 1 تا 2 کیلوگرم در هر مترمربع، به بستر اضافه می‌شوند. زباله‌های از پیش تصفیه شده با مواد حجیم کننده مانند خاک‌اره یا کاه با نسبت ۳:۱ مخلوط و هر ۷ تا ۱۰ روز یکبار در لایه‌های ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متری به طور یکنواخت در سراسر بستر پخش می‌شوند.

در روش بستر با کمک لودرهای مکانیکی، مواد را توزیع کرده و در صورت نیاز، به منظور جلوگیری از فشردگی و ایجاد مناطق بی هوازی، با ماشین‌های تراش، بسترها را به صورت هفتگی هوادهی می‌کنند. به جای ماشین‌های تراش از روش‌های دستی نیز میتوان بهره برد.

 در روش بستری (Bed) فرآیند ورمی ‌کمپوستینگ ۴۵ تا ۹۰ روز در هر چرخه طول می‌کشد.

نکات اجرایی مهم:

برای حفظ رطوبت بستر(Bed) ، یکی از دو روش آب‌پاش‌های خودکار یا آبیاری قطره‌ای، با توجه به بزرگی فارم قابل اجراست.

برای متعادل نگه داشتن دما بین 25 تا 35 درجه سانتیگراد برای فعالیت بهینه کرم، استفاده از توری‌های سایه‌بان یا پوشش‌های پلی‌هاوس، توصیه می شود.

ابعاد هر بستر می‌تواند متغییر باشد، برای این منظور برای هر بستر طول ۵۰ تا ۱۰۰ متر، عرض ۲ تا ۳ متر، عمق ۰.۵ تا ۱ متر و فاصله مناسب بین 30 الی 60 سانتی متر پیشنهاد می‌شود.

مزایای تولید ورمی ‌کمپوست به روش بستری(Bed Method)

• اجرای روش بستری در مقیاس کوچک تا نیمه متوسط صنعتی امکان پذیراست.
• هزینه‌های راه‌اندازی به دلیل طراحی ساده ترانشه یا سکو، 30 تا 50 درصد کمتر از سیستم‌های مکانیزه مانند روش جریان مداوم (CFR)است.
•  تولید در تمام طول سال با حداقل زمان توقف امکان‌پذیر است.
• تولید شیرابه یا ورمی‌واش به عنوان کودمایع، یک محصول جانبی است و سودآوری کلی را افزایش می‌دهد.
• به خاطر بازبودن سطح بستر هوادهی به‌خوبی انجام شده و بوی نامطبوع کمتری تولید می‌شود.

معایب تولید کود ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش بستری (Bed Method)

• وابستگی به نیروی کار برای چرخاندن و نظارت مکانیکی منظم هزینه اجرایی را افزایش ‌می‌دهد.
• به منظور کنترل شرایط محیطی نیاز به ساخت فضایی مانند سالن‌های سرپوشیده دارد.
• به دلیل سنگین بودن بسترها، جابجایی آنها مشکل است.

جدول هزینه های تولید ورمی کمپوست به روش بستر

هزینه / درآمد	مبلغ(تومان)
خرید زمین / اجاره	1,200,000
خرید کرم اولیه	800,000
سایر تجهیزات	500,000
جمع سرمایه	2,500,000
تولید ماهانه	40-50 کیلوگرم
درآمد ماهانه	1,200,000-600,000
بازگشت سرمایه	2 الی 4 ماه

تولید ورمی ‌کمپوست به روش بستری (Bed Method) به چه افرادی توصیه می‌شود ؟

• تولیدکنندگان نیمه صنعتی با سرمایه متوسط
• مزارع متوسط و بزرگ
• کارآفرینان جوان با سرمایه راه اندازی کم
•  کشاورزان ارگانیک و علاقه‌مندان به کشت پایدار
• مؤسسات آموزشی و گروه‌های اجتماعی

---

تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش حوضچه‌ای (Pit Method)

در تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش حوضچه‌ای، فرآیند تولید، در گودال‌های بزرگی که درون زمین حفر می‌شوند یا در مجموعه‌ای از ترانشه‌ها با ابعاد ۱۰-۵۰ متر طول، ۲-۳ متر عرض و ۰.۷۵-۱.۵متر عمق، در تأسیسات اختصاصی انجام می‌شود و روزانه حجم بالایی از بقایای کشاورزی، کود یا زباله‌های کشاورزی و صنعتی را پردازش می‌کند. روش حوضچه ای از ویژگی طبیعی خاک برای زهکشی و ثبات دما بهره می‌برد و 50 تا 70 درصد از مواد ورودی را به صورت ورمی ‌کمپوست نهایی تولید می‌کند و درعین‌ حال بو و عوامل بیماری‌زا را از طریق فعالیت کرم‌های هوازی به حداقل می‌رساند. برداشت کودآلی حاصل شده پس از 3 الی 4 ماه، امکان پذیر است.

آماده‌سازی محیط در روش حوضچه‌ای با حفر حوضچه‌ها در یک منطقه سایه‌دار و دارای زهکشی خوب برای استفاده از بافر طبیعی خاک، آغاز می‌شود. در مدل صنعتی، ابتدا حوضچه‌ها در ردیف‌هایی به فاصله 1 الی 2 متر در سطح زمین یا ترانشه‌های شیب‌دار با مواد نفوذپذیر ایجاد می‌شود، لوله‌های زهکشی نصب و سپس سطح اولیه حوضچه با مواد حجیم‌کننده مانند کاه تا عمق 20 تا 30 سانتی‌متر پر خواهد شد، بستر تا رطوبت 60 تا 80 درصد مرطوب می‌شود و به مدت یک هفته به منظور اطمینان از عدم وجود بقایای سمی، اجازه داده می‌شود تا ته‌نشین شود.

انجام درست این مرحله، از غرقاب شدن بستر جلوگیری می‌کند و یک میکروکلیمای پایدار در دمای 20 تا 35 درجه سانتیگراد ایجاد می‌کند. پس ازآن لایه 30 تا 40 سانتی‌متر از زباله‌های آلی خرد شده، افزوده می‌شود و در نهایت 1 الی 2 کیلوگرم کرم در هر مترمربع روی کشت قرار می‌دهند.

در این روش طی 45 تا 90 روز، کرم‌ها 40 تا 60 درصد حجم را کاهش می‌دهند و زباله‌ها را از طریق فاگوسیتوز و همزیستی میکروبی به ورمی کست تبدیل می شود و در نتیجه ورمی ‌کمپوست عاری از پاتوژن، بی‌بو و با‌کیفیت تولید می‌شود.

نکات اجرایی مهم:

برای حفظ رطوبت و تاریکی جهت کاهش استرس کرم‌ها و همچنین افزایش تولیدمثل با آبیاری قطره‌ای و توری‌های سایه‌بان، شرایط باید تحت کنترل باشد.

به‌منظور برداشت محصول، زباله‌های تازه را به یک طرف اضافه کنید تا کرم‌ها را به خود جذب کند، سپس ورمی ‌کمپوست رسیده را از کف حوضچه جمع‌آوری کرده و در صورت نیاز برای جداسازی کرم‌های باقی‌مانده آن را الک کنید.

بررسی‌های منظم از مشکلاتی مانند غرقاب شدن یا اسیدیته شدن محیط جلوگیری می‌کند.

مزایای تولید ورمی ‌کمپوست به روش حوضچه ای(Pit Method)

• هزینه راه اندازی به دلیل استفاده از گودال در زمین کم و مقرون به‌صرفه است.
• تنظیم دما به صورت طبیعی انجام می‌شود.
• هوا دهی عالی با زهکشی مناسب انتشار بوهای نامطبوع را به حداقل می رساند.
• مقیاس پذیری بالا برای استفاده صنعتی دارد.
• نیاز به تجهیزات خاصی ندارد.

معایب تولید ورمی ‌کمپوست به روش حوضچه ای(Pit Method)

• فرایند برداشت و جداسازی کرم‌ها از کود حاصل شده دشوار و زمانبر است.
• نیاز به فضا و زمین زیاد دارد.
• احتمال آلودگی آب‌های زیرزمینی در این روش بالاتر است.
• عدم نظارت کافی منجر به حمله جوندگان و آفات از طریق زمین‌ اطراف حوضچه می‌شود.
• زمان چرخه طولانی تری نسبت به روش‌های مدرن دارد.
• نیروی کار بیشتری به دلیل حفر و مدیریت حوضچه‌ها نیازمند است.

تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش حوضچه‌ای (Pit Method) به چه افرادی توصیه می‌شود ؟

• صاحبان خانه‌های روستایی یا حومه شهر با فضای حیاط
• کشاورزان یا باغبانان ارگانیک در مقیاس کوچک
• پروژه‌های اجتماعی، مدارس یا دوست‌داران زیست‌محیطی
• تولیدکنندگان مبتدی

---

تولید ورمی ‌کمپوست به روش ‌قفسه‌ای (Vertical Flow System)

سیستم تولید ورمی ‌کمپوست به روش جریان عمودی(VFS) یک روش تولید ورمی ‌کمپوست چندلایه است که با بهره‌گیری از رفتار مهاجرت طبیعی کرم‌های خاکی طراحی شده است. تولید ورمی ‌کمپوست به روش ‌قفسه‌ای معمولا شامل 3 الی 6 قفسه یا بستر انباشته شده است که در درون یک برج عمودی در یک محیط کنترل شده، چیده شده اند.

سینی‌هایی با جنس پلاستیک، چوب یا توری فلزی و معمولا با ابعاد عرض 1 تا 1.5 متر و عمق 30 تا 50 سانتی متر در این روش استفاده می شود.

زباله‌های آلی تازه، فقط از لایه بالایی اضافه می‌شوند و برداشت از لایه‌های پایینی صورت می گیرد. با اضافه شدن مواد جدید، کرم‌های لایه‌های پایین‌تر غذای تازه را حس می‌کنند و از طریق توری یا شکاف‌های بین سطوح به سمت بالا می‌روند، طی 7 تا 14 روز، اکثر کرمها به لایه جدید منتقل می‌شوند و مواد غنی ورمی ‌کمپوست را در بستر، رها شده باقی می‌گذارند. پس از ۳۰ تا ۴۵ روز، قفسه پایینی حاوی ورمیکمپوست بالغ با حداقل کرم‌های زنده و آماده برداشت است.

این سیستم از تولید نیمه پیوسته، پشتیبانی می‌کند و مواد جدید را می‌توان بدون توقف سیستم به آن، اضافه کرد و از آنجایی که کرم‌ها با رفتن به سمت غذای جدید در قسمت بالا، مناطق حاوی کودآلی را ترک می‌کنند، در نتیجه، تلفات کرم‌ها در طول برداشت کاهش می‌یابد.

نکات اجرایی مهم:

مواد آلی بعد از فرایند پیش‌کمپوتینگ با نسبت کربن به ازت حدود 25 تا 30 به 1، دارای 70 تا 80 درصد رطوبت به عنوان غذای جدید به سیستم اضافه شود.

با آبیاری قطره و پارچه سایه‌بان، استرس محیطی روی کرم‌ها به حداقل می‌رسد و در نتیجه نرخ تولیدمثل بالاتر(تا 2 الی 3 برابر تولید پیله) و ورمی ‌کمپوست با‌کیفیت حاصل می‌شود.

مزایای تولید ورمی کمپوست به روش قفسه‌ای (Vertical Flow System)

• بازگشت سرمایه سریع برای تولیدکنندگان کوچک تا متوسط  امکان پذیر است.
• نیاز به نیروی انسانی به دلیل راحتی عملیات در این روش کم است و یک کارگر چندین برج را مدیریت می‌کند.
• نیاز به فضای زیادی برای اجرا ندارد.
• حجم کار در روش قفسه‌ای نسبت به روش Bed (بستر) 40 تا 60 درصد کاهش می‌یابد.
• جریان هوای عمودی، بوها را بهتر از بسترهای سطح سرکوب می‌کند.
• دسترسی شکارچیان(حشرات و..) به خاطر قفسه‌های مرتفع کاهش می‌یابد.
• آلودگی هر لایه به خاطر جدا بودن قفسه‌ها، سریع و احتمال انتقال آلودگی به لایه‌های دیگر کمتر است.

معایب تولید ورمی کمپوست به روش قفسه‌ای (Vertical Flow System)

• هزینه راه اندازی اولیه بالاتری (قفسه‌ها، قاب‌بندی، آبیاری) نسبت به روش پشته ای یا ویندروهای ساده دارد.
• مشکلات نفوذ نور در طبقات پایین‌تر، گونه‌های کرم حساس به نور را تحت فشار قرار می‌دهد.
• توزیع ناهموار کرم‌ها در برخی از لایه‌های میانی ممکن است رخ دهد و باعث ‌شود در مناطق خاصی فرآوری به خوبی انجام نشود.

تولید ورمی ‌کمپوست به روش ‌قفسه‌ای (Vertical Flow System) به چه افرادی توصیه می‌شود ؟

• کشاورزان و کارآفرینان شهری در مقیاس کوچک تا متوسط
• افراد مبتدی و تازه وارد که تجربه پایینی دارند
• گلخانه‌ها با فضای عملیاتی کم
• مناسب برای محیط های آموزشی و پژوهشی

---

تولید ورمی کمپوست به روش راکتوری یا روش مداوم (Continuous Flow Reactor)

تولید ورمی کمپوست به روش مدام (CFR) با کمک راکتور یکی از پیشرفته ترین و بهترین روش های تولید می باشد که در واحدهای صنعتی بزرگ به منظور تولید ورمی کمپوست 100درصد ارگانیک استفاده می شود.

ویژگی اصلی این روش، افزودن زباله آلی جدید و برداشت ورمی ‌کمپوست تولید شده  به صورت همزمان بدون نیاز به قطع جریان تولید است.

راکتورهای جریان پیوسته (CFR) پیشرفته ترین و بهترین نوع راکتور در بین سیستم‌های صنعتی تولید ورمی کمپوست هستند که مزایای متعددی نسبت به سایر انواع روش های تولید ورمی کمپوست، از جمله روش دسته ‌ای، دارند. راکتورهای جریان پیوسته  برای تولید مداوم مواد آلی (بدون قطع چرخه تولید) کاربرد دارند و برای افزایش فعالیت کرم‌ها و کمپوست‌سازی کارآمد طراحی شده‌اند.

راکتور CFR معمولاً ۲ تا ۳ متر عرض، ۱ تا ۱.۵ متر عمق و ۱۰ تا ۵۰ متر طول دارد و بر روی یک پایه بتنی شیب‌دار ساخته شده است. هوادهی از طریق همرفت طبیعی و چرخش گاه به گاه لایه بالایی حفظ می‌شود و رطوبت ۶۰ تا ۷۰ درصد را فراهم می‌کند. این طراحی با جلوگیری از تراکم و ایجاد مناطق بی‌هوازی، ورمی کمپوست با کیفیت بالا را در 45 تا ۶۰ روز تولید می‌کند.

در روش تولید ورمی کمپوست مداوم (CFR)  مقدار کمی غذای تازه (زباله های آلی)  از طریق محفظه ای در بالای راکتور به دستگاه اضافه می‌شود، این کار از یک جهت باعث کاهش تولید گرما و جلوگیری از ایجاد شرایط بی هوازی شده و از طرفی دیگر، با بهره گیری از الگوی رفتاری کرمها و مهاجرتشان به سمت غذای تازه، باعث می‌شود کود آلی  با کیفیت تولید شده، در پایین دستگاه، بدون کرم باقی بماند.

سیستم‌های تغذیه مداوم (CFR) می‌توانند به صورت دستی نیز کار کنند، که در این صورت سینی‌های مختلف حاوی کود آلی کهنه و تجزیه‌شده مختلف می‌توانند پس از تولید، از راکتور خارج و سینی جدید حاوی زباله‌های تازه، به سیستم بازگردانده شود. در این راکتور، مواد آلی کهنه یا کاملاً تجزیه‌شده بدون کرم خاکی حذف می‌شوند و زباله‌های جوان (تازه) اضافه شده برای تجزیه باقی می‌مانند.

مزایای تولید ورمی کمپوست صنعتی به روش راکتوری یا روش مداوم (CFR) :

• راندمان و سرعت تولید در این روش نسبت به روش های دیگر بیشتر است.
•  محصول تولید شده در مقایسه با سایر روش ها باکیفیت تر می باشد.
• به خاطر مکانیزه بودن راکتور کنترل شرایط محیطی مثل دما و رطوبت به صورت خودکار انجام می شود.
• نسبت به روش های سنتی مانند پشته ای فضاهای عملیاتی کمتری نیاز دارد.

معایب تولید ورمی کمپوست صنعتی به روش راکتوری یا روش مداوم (CFR) :

• به دلیل خرید راکتور CFR هزینه اولیه افزایش می یابد.
• برای مبتدیان و کسانی که تجربه کار با راکتورهای مکانیزه را نداشته باشند کمی چالش برانگیز است.
• هزینه نگهداری راکتور در این روش بالاست.

تولید ورمی کمپوست به روش راکتوری یا روش مداوم (CFR) به چه افرادی توصیه می شود؟

• کارگاه های صنعتی بزرگ
• کارگاه های نیمه صنعتی

---

تولید ورمی ‌کمپوست به روش کیسه‌ ای (Bag Method)

برای تولید ورمی ‌کمپوست به روش کیسه ای(Bag Method)، از کیسه‌های قابل تنفس معمولا از جنس کنفی،پلی اتیلن و پلی‌پروپیلن یا HDPE که دارای سوراخ‌های زهکشی هستند به عنوان بستر تولید استفاده می‌شود و موادآلی از پیش کمپوست شده با کرم تلقیح می‌شوند. کیسه‌‌ها به صورت عمودی آویزان و یا به صورت افقی چیده می‌شوند. امکان جابجایی و یا قراردادن کیسه‌ها روی هم در فضاهای کوچکتر وجود دارد.

ابعاد و ظرفیت کیسه‌ها در روش تولید صنعتی نسبت به تولیدهای خانگی، بزرگ تر است و معمولا قطری بین 50 تا 100 سانتی متر و ارتفاع 1 تا 1.5 متر در حالت پر و ایستاده دارند و ظرفیت ماده خشک آنها، بین 100 تا 150 کیلوگرم است، برای عملکرد بهینه صنعتی، کیسه‌ها باید استانداردهای خاصی را رعایت کنند، بهترین نوع این کیسه‌ها HDPE هستند که در برابر اشعه ماوراء‌بنفش مقاوم هستند، کیسه‌ها باید دارای سوراخ‌های ریز ۱ تا ۲ میلی‌متری برای هوادهی و در عین حال جلوگیری از فرار کرم‌ها باشند. میزان کرم اولیه با توجه به ابعاد و ظرفیت کیسه و معمولا بین 0.75 تا 1 کیلوگرم برای هر کیسه محاسبه و پیشنهاد ‌می‌شود.

نکات اجرایی مهم:

در فصول گرم سال از طریق سیستم‌های مه‌پاش یا خنک‌کننده تبخیری(کولر آبی)، دمای ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتیگراد و رطوبت ۷۰ تا ۸۵ درصد فراهم می شود.

برای جمع آوری کودمایع(ورمی‌واش) نیاز به قراردادن سطل‌ها یا کانال‌های جمع آوری است.

پیش‌تصفیه مواد اولیه به نسبت کربن به نیتروژن ۲۵ تا ۳۰:۱ و رطوبت ۶۵ تا ۷۵ درصد برای جلوگیری از ایجاد مناطق بی‌هوازی که می‌توانند کرم‌ها را در مقیاس بزرگ از بین ببرند، اهمیت دارد.

مزایای تولید ورمی ‌کمپوست به روش کیسه ای (Bag Method)

• به دلیل عدم نیاز به فضای زیاد، امکان اجرا در محیط‌‌های کوچک را دارد.
•  فرار کرم‌ها  تقریبا صفر است و احتمال حمله حشرات نیز پایین است.
• بازگشت سرمایه خوبی دارد.   
• در صورت استفاده از کیسه‌های کوچک، جابجایی آنها امکان پذیر است.
• کیسه‌ها امکان تهویه عالی را از طریق سوراخ‌ها فراهم می‌کنند .

معایب تولید ورمی ‌کمپوست به روش کیسه ای (Bag Method)

• هزینه اولیه برای خرید کیسه‌ها لازم است.
• نسبت به روش تولید مداوم(CFT) میزان تولیدی کمتر است.
• کیسه‌ها پس از مدتی دچار استهلاک شده و نیاز به تعویض دارند.
• ظرفیت تولید در هر کیسه محدود است.

تولید ورمی ‌کمپوست به روش کیسه‌ ای (Bag Method) به چه افرادی توصیه می‌شود؟

• کشاورزان
• استارت آپ‌های کشاورزی شهری
• مراکز آموزشی و تحقیقاتی
• کارآفرین‌هایی تازه کار با سرمایه اولیه کم

---

تولید ورمی ‌کمپوست به روش لوله‌ ای یا چرخشی (Drum/Tumbling Method)

روش تولید ورمی ‌کمپوست لوله‌ ای یا چرخشی یک روش نیمه مکانیزه به سبک دسته‌ای است که از یک استوانه‌ چرخان به عنوان راکتور برای مخلوط کردن زباله‌های آلی در شرایط کنترل‌شده استفاده می‌کند. دستگاه روی یک محور افقی نصب می‌شود و با چرخش آن به‌صورت دوره ای با دو حالت دستی یا از طریق موتور، مواد درون راکتور هوادهی شده و شرایط مناسب برای کرم‌ها را فراهم می‌کند. با این کار از فشردگی مواد جلوگیری شده و توزیع کرم ها در همه جای بستر، به صورت مساوی انجام می پذیرد.

در روش تولید ورمی ‌کمپوست چرخشی، درام‌ها معمولاً از پلاستیک مخصوص (پلی اتیلن) یا فولاد گالوانیزه با سوراخ‌های تهویه و دریچه زهکشی برای شیرابه ساخته می‌شوند.

استوانه چرخان افقی دستگاه، می‌تواند در ابعاد متفاوت کوچک، متوسط و بزرگ، باتوجه به واحد صنعتی ساخته شود، اندازه‌های استاندارد را برای دستگاه کوچک قطر 50 تا 100 سانتی‌متر و طول 1 الی 2 متر و برای دستگاه بزرگ قطر 120 تا 150 سانتی‌متر و طول تا 3.5 متر می‌توان در نظر گرفت. تراکم کرم‌ها با توجه به اندازه دستگاه و بین 2 تا 3 کیلوگرم در هر دستگاه است.

زمان تولید در این روش 30 تا 45 روز و میزان بارگذاری مواد در هر بار 60 تا 70 درصد حجم دستگاه است.

مزایای تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش لوله‌ ای یا چرخشی (Drum/Tumbling Method)

• تهویه و هوادهی عالی با چرخش دوره‌ای از ایجاد منطق بی‌هوازی جلوگیری می‌کند.
• بهروری 20 الی 30 درصد بالاتر از روش‌های ساکن دارد.
• برداشت و جداسازی محصول آسان است.
• بوی نامطبوع به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
• قابلیت اجرا در فضای کم را دارد.

معایب تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی به روش لوله‌ ای یا چرخشی (Drum/Tumbling Method)

• خرید دستگاه نیاز به هزینه اولیه نسبتا بالایی دارد.
• نگهداری و تعمیر دستگاه بر هزینه اجرایی اضافه می‌کند.
• نیاز به نیرو جهت چرخش دستگاه دارد.
• نسبت به روش تولید مداوم(CFT) میزان تولید کمتری دارد.

تولید ورمی ‌کمپوست به روش لوله‌ ای یا چرخشی به چه افرادی توصیه می‌شود ؟

• تولیدکنندگان صنعتی  ورمی ‌کمپوست
• مزارع متوسط
• مراکز تحقیقاتی
• کارآفرینان جوان

---

تولید ورمی ‌کمپوست به روش سبدی (Basket/Mesh)

تولید ورمی ‌کمپوست در روش سبدی، مشابه روش بستر است با این تفاوت که در این روش، از سبدهایی اغلب از جنس چوب، فلز و پلاستیک (شبیه سبدهای میوه) که به شکل توری‌مانند هستند، استفاده می‌شود. روش سبدی برای تولید ورمی ‌کمپوست در منازل ویلایی کاربرد دارد، همچنین به منظور شروع تولید و ایجاد فارم کوچک با هزینه اجرایی کم، قابل پیاده‌سازی است.

در این روش، ابعاد سبدها می‌تواند متفاوت باشد. به طور کلی از سبدهایی به طول و عرض ۵۰*۸۰ سانتی متر و عمق ۲۵ سانتی متری می‌توان استفاده کرد. ابتدا برای جلوگیری از ریزش مواد، در کف سبد، گونی یا پارچه نخی قرار داده، سپس مخلوطی از بقایای گیاهی مانند کاه و گلشن، خاک‌اره و زباله‌های مواد غذایی برای فرایند ورمی ‌کمپوست درون سبد ریخته می‌شود و پس آن با توجه به حجم و اندازه زباله، کرم‌ها به بستر اضافه می‌شود و مجددا لایه 20 سانتی از زباله اضافه خواهد شد.

در صورتی که سبد فاقد سوراخ باشد به منظور هوادهی و استخراج آب اضافی باید سوراخ هایی را در زیرسبد به صورت دستی ایجاد کرد.

فرایند ورمی ‌کمپوستینگ در این روش حدودا 45 تا 60 روز زمان نیاز دارد، جهت برداشت محصول با اضافه کردن غذای جدید و حساسیت نوری و مهاجرت کرم‌ها، کودآلی حاصل به صورت دستی به آرامی جدا می‌شود و در صورت نیاز با الک‌های مناسب، فرایند جداسازی کرم از کود تکمیل می‌شود و کرم‌ها مجددا به سبد اضافه خواهند شد.

نکات اجرایی:

از آنجایی که کرم‌ها در محیط فاقد نور، فعالیت می‌کنند، در نتیجه، برای حفظ رطوبت سبدها، تاریک نمودن بستر و کاهش استرس کرم‌‌ها، بهتر است از درپوش‌های پارچه ای و گونی‌های نخی استفاده شود.

رطوبت محیط به صورت دوره ای بررسی شود و در صورت نیاز آبپاشی انجام گردد.

مزایای تولید صنعتی ورمی ‌کمپوست به روش سبدی(Basket/Mesh)

• این روش در ابعاد کوچک کاربرد دارد.
• به دلیل عدم نیاز به دانش فنی برای کاربران مبتدی مناسب است
• برای تولید خانگی هزینه اجرایی پایینی دارد.
• نیاز به فضای زیادی ندارد.
• امکانات نگهداری زیادی نیاز ندارد.

معایب تولید صنعتی ورمی ‌کمپوست به روش سبدی(Basket/Mesh)

• در مقایسه با روش‌های تولید مداوم  (CFR) بهره وری پایینی دارد.
• در مقیاس بزرگ هزینه خرید تعداد زیاد سبد صرفه اقتصادی ندارد.
• رشد و تولیدمثل کرم‌ها در این روش کند است.
• کیفیت کود بدست آمده نسبتا پایین است.
• حجم و میزان کود تولید شده در روش سبدی کم است.
• جذب حشرات موذی در صورت عدم مدیریت درست.

تولید ورمی ‌کمپوست به روش سبدی(Basket/Mesh) به چه افرادی توصیه می‌شود؟

• کارآفرینان جوان جهت کسب تجربه عملی
• کشاورزان روستایی
• استارتآپ‌های دانش‌آموزی
• محیط‌های آموزشی
• کاربران خانگی
• افراد مبتدی با سرمایه پایین

---

تولید ورمی ‌کمپوست به روش تانکی (Tank Method)

تولید  ورمی ‌کمپوست به روش تانکی نیز یکی از روش‌های ساده است و یک سیستم نیمه صنعتی برای تولید ورمی ‌کمپوست محسوب می‌شود، این روش، ترکیبی از چند روش دیگر می باشد و از جهت نوع سازه و سیستم زهکشی، شباهت بیشتری به روش حوضچه ای دارد. با این تفاوت که در روش تانکی، از مخازن ثابت بتنی مستطیل شکل استفاده می‌شود؛ البته می توان از مخازنی با جنس پلی اتیلن که بیشتر برای مناطق مرطوب کاربرد دارند به عنوان بستر نیز استفاده نمود، پس از آن بسترهایی از جنس فلز نیز، جز موارد پرکاربرد به حساب می آیند .

ابعاد استاندارد مخزن طول ۲ متر و عرض ۱ متر با عمق ۱ متر می‌باشد که درون یا بر روی زمین آماده می‌شوند. در بخش انتهای مخزن یک خروجی، جهت تخلیه آب اضافه تعبیه می‌شود، در پایین‌ترین لایه درون مخزن از آجر و سنگ‌ریزه درشت برای کمک به جریان آب اضافه استفاده ‌می‌شود. پس از آن کود دامی و مواد لازم جهت ساخت ورمی ‌کمپوست و در نهایت، کرم‌ها به تانک اضافه شده و روی آن با مخلوطی از برگ و سایر مواد زباله آلی پوشیده خواهد شد. برای کاهش میزان نور ورودی می توان در لایه آخر از برگ‌های بزرگ درختان مانند نخل استفاده کرد.

مزایای تولید ورمی ‌کمپوست به روش تانکی(Tank Method)

• تانک‌های بتنی عمر بالایی دارند.
• احتمال رشد قارچ در این روش پاین است.
• جمع آوری کودمایع(ورمی‌واش) کارآمد است.
• نیروی کار 50 درصد کمتر از روش پشته ای نیاز دارد.
• به خاطر وجود دیواره احتمال حمله شکارچیان موذی کاهش می یابد.

معایب تولید ورمی ‌کمپوست به روش تانکی(Tank Method)

• ساخت تانک‌ها از جنس بتن و پلی اتیلن نیاز به هزینه اولیه دارد.
• برای تولید با ظرفیت بالا روش مناسب و به صرفه ای نیست.
• امکان جابجایی تانک‌ها به خاطر وزن زیاد وجود ندارد.
• با توجه به تعداد تانک‌ها نیازمند فضای زیادی است.

تولید ورمی ‌کمپوست به روش تانکی (Tank Method) به چه افرادی توصیه می‌شود ؟

• کشاورزان و دامدارانی روستایی که فضای باز زیاد دارند.
• واحد‌های نیمه صنعتی
• کارآفرینان با سرمایه پایین  و تجربه کم

---

دستگاه تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی (تجهیزات و امکانات مورد نیاز برای تولید کود ورمی ‌کمپوست صنعتی)

در این مقاله سعی کردیم با بررسی روش‌های تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی و مقایسه آنها، اطلاعات مفیدی را در اختیار شما قرار دهیم، در ادامه برخی از دستگاه‌هایی که در فرایند تولید ورمی ‌کمپوست صنعتی، مورد نیاز است را به صورت لیست ارائه خواهیم داد. این دستگاه‌ها باید متناسب با روش‌های تولید ورمی ‌کمپوست که در این مقاله توضیح داده شد، از طرف تولیدکننده انتخاب شوند.

تجهیزات / امکانات مورد نیاز برای تولید  کود ورمی کمپوست	کاربرد/شرح
دستگاه خردکن  و مخلوط کن	برای خرد کردن مواد آلی (مانند کود حیوانی) و مخلوط‌کن برای تعادل C/N (نسبت کربن به نیتروژن)
دستگاه میکسر (Mixer) مجهز به سیستم تزریق هوا	یکنواخت کردن C/N هوادهی فعال برای جلوگیری از بی‌هوازی شدن و تولید متان/آمونیاک.
سیستم مه‌پاشی دارای سنسور رطوبت	برای کنترل رطوبت محیط در 60 تا 75 درصد و صرفه جویی در مصرف آب
سنسورهای IoT	به منظور پایش لحظه‌ای شرایط محیطی
فن‌های تهویه	برای جلوگیری از تجمع آمونیاک و کربن‌دی‌اکسید در محیط و ورود اکسیژن تازه
لیفتراک	برای جابجایی کیسه‌ها و محصول نهایی
سینی جمع آوری کود مایع	جمع‌آوری چای کمپوست (Vermiwash)
ابزارهای برداشت دستی/مکانیکی مانند چنگک، جارو آلومینیومی، پلتفرم‌های متحرک	برای برداشت محصول یا هم زدن مواد در حین فرایند تولید
اجاق یا گرم‌کننده	برای پیش‌کمپوستینگ حرارتی
غربال‌گر	رای جداسازی کرم‌ها و مواد درشت از کمپوست نهایی.
سالن یا انبار سرپوشیده	فضای مناسب برای فرایند کمپوستینگ
منبع آب و برق	دسترسی به آب تمیز برای آبیاری و برق برای تجهیزات
فضای پیش‌کمپوستین	منطقه‌ای جداگانه برای کمپوست حرارتی اولیه
فضای ذخیره‌سازی	انبار برای مواد اولیه (کود حیوانی، ضایعات) و محصول نهایی (ورمی‌کمپوست خشک‌شده)

---

هم‌اکنون راه ‌اندازی خط تولید ورمی کمپوست صنعتی را آغاز کنید!

اگر می‌خواهید از پسماندهای آلی خود ارزش افزوده تولید کنید، درآمد پایدار داشته باشید و گامی مؤثر در کشاورزی ارگانیک بردارید، همین امروز با رویال کشت تماس بگیرید (۰۲۱۴۴۰۵۲۴۴۱) تا راهنمای کامل راه‌اندازی خط تولید ورمی کمپوست صنعتی و مشاوره تخصصی دریافت نمایید.